نمادهای مفهومی، نمادهای تصویری و نمادهای مبتنی بر حروف

ما قصد نداریم مرزی دقیق میان نشانه تصویری، یعنی نمادی از یک ایده که کمابیش واقع‌گرایانه بیان شده یا تا آنجا که ممکن است به طبیعت موضوع یا شی‌ء مورد نظر نزدیک باشد، از یک سو و نشانه‌ای که چه به‌طور انتزاعی و چه به‌طور ناتورالیستی ترکیبی از موضوع باشی با آن ایده را بیان می‌دارد از سوی دیگر، رسم کنیم و آن‌ها را کاملاً از یکدیگر جدا کنیم. بااین‌همه نمی‌توانیم از گفتن این موضوع صرف‌نظر کنیم که تفاوت ساختاری بارزی میان نمادهایی که می‌خواهند ما را به «دیدن» معنای یک موضوع یا شی را دارند و آن‌هایی که می‌خواهند این کار را از طریق «حس کردن» به ما بنمایانند وجود دارد. در هر دو مورد عناصر ساختاری و ویژگی‌های صوری و سبکی نشانه که حاصل پرداختی گرافیکی از بعضی عناصر قبلاً موجود می‌باشند، نتیجه کار را تعیین می‌کنند.

میان نمادهای تصویری و نمادهای مفهومی، به‌خودی‌خود، تفاوتی وجود ندارد، اما چگونگی محتوا بخشیدن به آن‌ها این تفاوت‌ها را به وجود می‌آورد. درواقع درحالی‌که یک نماد تصویری می‌تواند از طریق ایجاد تغییراتی در عناصر ایده مورد نظر به نحوی انتزاعی به وجود آید، نماد مفهومی بر ماهیت یک ایده تأکید می‌کند و در نتیجه صورت‌هایی را به کار می‌گیرد که به جای اشاره به خود شنی به مفهوم آن اشاره می‌کنند.

انتخاب نماد مفهومی با نماد تصویری را خود موضوع تعیین می‌کند. طراح یا سفارش دهنده‌ای که می‌خواهد موضوعی فرهنگی یا اجتماعی را نشان دهد از نمادی مفهومی استفاده خواهد کرد. برای مثال :دانشگاه = تعلیم و تربیت = پیشرفت = رشد = تمرکز = گسترش. علاوه بر این حتی زمانی که پای چیزی مادی (نظیر پشم = گلوله = گوسفند) در میان باشد و لازم باشد که حتماً از نماد تصویری استفاده شود، ممکن است این چیزها معنای غیرمادی نیز داشته باشند. درواقع هنگامی که قرار است پشم معنایی نظیر گرما، پوشش و سلامت را القا کند دیگر نمی‌توان صرفاً آن‌ها را از طریق بصری و تصویری و مثلاً به‌وسیله یک گلوله یا حتی نمودار صوری زیبا و تغییر شکل یافته یک گوسفند نشان داد.

 

تناسب با موضوع، یکپارچگی * گشتالتي، تأثیر بصری و ظرافت عناصر اولیه و اجتناب ناپذیر یک نماد هستند، خواه مفهومی، خواه تصویری و خواه مبتنی بر یک یا چند حرف. در مورد اخیر شکل حرف، اصالت آن و یکپارچگی اجزایش سبب می‌شوند که نماد از لحاظ زیبایی شناسی ارزش پیدا کند و قدرت ارتباطی آن افزایش یابد، نمادی که با اضافه شدن یک عنصر، یعنی حرف و گرفتن پرداختی گشتالتی برای یکپارچه شدن، می‌تواند به نمادی مفهومی یا تصویری تبدیل شود. بااین‌همه نماد، خواه تصویری، خواه مفهومی و خواه مبتنی بر حروف، همواره حاصل یک عمل خلاق است که با مسائل صوری سروکار پیدا می‌کند.

* این کلمه آلمانی است و مفهوم آن «کلی» است که معنایش چیزی جدا از معنای مجموعه اجزاء آن است. اشاره به مکتب روانشناسی گشتالت است که پدیده‌ها را به عنوان یک کل می‌نگرد به مجموعه‌ای از اجزاء سازنده آن.